Η συνοδεία οργανώνεται με βάση κάποιο αίτημα. Το αίτημα είναι συνήθως η βίωση της ακραίας αυτής ψυχικής εμπειρίας από όλα τα εμπλεκόμενα πρόσωπα με ασφάλεια, χωρίς να εμπλακεί με το ψυχιατρικό σύστημα μέσω εγκλεισμών και αναγκαστικής νευροληπτικής φαρμακοθεραπείας. Οι άνθρωποι που απευθύνονται στο μοντέλο δείχνουν αβοήθητοι σ’ αυτό που βιώνουν και τρομοκρατημένοι συνήθως στη σκέψη ότι ο συνηθισμένος δρόμος είναι η εισαγγελική παραγγελία, ο ψυχιατρικός εγκλεισμός, η απομόνωση του φερόμενου ως ψυχωσικού προσώπου από το πλαίσιό του και η άσκηση φυσικής και φαρμακευτικής βίας πάνω του, η συνακόλουθη ψυχική, σωματική και κοινωνική απενεργοποίησή του, το κοινωνικό στίγμα και το ψυχιατρικό τραύμα. Πολλοί από αυτούς έχουν έρθει στο παρελθόν αλλεπάλληλα σε επαφή με αυτό και άλλοι όχι, και οι δύο όμως κατηγορίες δεν θέλουν να το (ξανα)ζήσουν. Ελπίζουν ότι μπορεί να γίνει κι αλλιώς. Απευθύνονται στο Σώμα των Συνοδών ζητώντας αυτό που ζητούν κι από την ψυχιατρική: δηλαδή βοήθεια να αντέξουν, να κατανοήσουν, να επιβιώσουν ψυχικά μέσα σ’ αυτό και να συνεχίσουν τις ζωές τους, όταν αυτό έχει παρέλθει. Πυρηνικής σημασίας είναι η πληροφορία ότι αυτή η εμπειρία θα παρέλθει εντός μερικών ημερών, παρόλο που αυτές φαντάζουν αιώνες για όλους, ότι αυτό είναι δυνατόν να γίνει χωρίς θεσμική και διαπροσωπική βία και ότι τα πρόσωπα μπορούν να βγουν από αυτό σοφότερα, πιο ουσιαστικά συνδεδεμένα και πιο δυνατά στην ζωή τους.Αυτή είναι η κεντρική πληροφορία που παίρνουν από το σώμα των συνοδών, αντί της τρέχουσας ψυχιατρικής πληροφορίας περί ισοβιότητας μιας βιοχημικά προκαθορισμένης νόσου ή/και της ευαλωτότητας του ατόμου σε επόμενα επεισόδια και του αντίστοιχου συνεχούς ελέγχου της ζωής του, που προτείνεται από την κοινωνική και κλασική ψυχιατρική ως μέτρο πρόληψης υποτροπών.

Στο κέντρο του συστήματος παρέμβασης που οργανώνεται είναι ο αιτών/ούντες, (δηλαδή το/τα άτομο/α, που πρωτοεπικοινωνούν με την ομάδα των συνοδών) και το αίτημά τους για Νόημα και αποφυγή του ψυχιατρικού τραύματος. Ο αιτών μπορεί να είναι το ίδιο το άτομο που διάγει το ψυχωσικό του επεισόδιο, η οικογένεια, οι συγκάτοικοι, οι φίλοι, οι σύντροφοί του. Η επικοινωνία μπορεί να είναι μέσω του τηλεφώνου του παρατηρητηρίου ή μέσω προσωπικών γνωριμιών.

Το πρώτο πρόσωπο επαφής συγκεντρώνει κάποιες βασικές πληροφορίες και απευθύνεται στην ομάδα των συνοδών καλώντας συνοδεία. Συγκαλείται μια ολομέλεια της ομάδας συνοδών, όπου ορίζονται - βάσει διαθεσιμοτήτων - τα άτομα (4-6) που θα έρθουν σε άμεση επαφή με τον/ους συνοδευόμενους, δηλαδή ο λεγόμενος Α κύκλος, και 2-3 άτομα Β κύκλου.

Τα άτομα του Α κύκλου είναι αυτά που κάνουν άμεση επαφή με το πρόσωπο ή και την οικογένεια ή το οικείο του πλαίσιο. Εξηγούν την επιστημολογική θέση της Συνοδείας γύρω από την ψύχωση ως μια αναπτυξιακή εμπειρία, επεξηγούν τον τρόπο που θα κινηθεί η συνοδεία από άποψη μορφής και περιεχομένου και διακριβώνουν το αίτημα με μια σειρά ερωτημάτων: ποιος απευθύνει ποιο αίτημα; Ποιος δεν απευθύνει κανένα αίτημα. Ποιος μπορεί να ανεχτεί ή να δεχτεί παρολαυτά την παρουσία των συνοδών, ακόμα κι αν το αίτημα δεν το αναγνωρίζει ως δικό του; Αφού διευκρινιστεί αυτό οι συνοδοί προχωρούν σε εκτίμηση αναγκών σε χρόνο και χώρο και δηλώνουν τις διαθεσιμότητές τους. Στη συνέχεια γίνεται μια συγκεκριμένη πρόταση στους αιτούντες και, αν αυτοί επιθυμούν ακόμα να συμπορευτούν, υπογράφεται και από τις δύο πλευρές ένα έντυπο συνεργασίας, η οποία μπορεί να αρθεί ανά πάσα στιγμή από όποιο από τα μέλη το θελήσει.

Ο Β κύκλος (2-3 άτομα) είναι μεταξύ άλλων υπεύθυνος στο να κάνει το πρόγραμμα των βαρδιών, να καταγράφει καθημερινά την αναφερόμενη εμπειρία, να ζητά ανατροφοδότηση κάθε στιγμή από τον Α κύκλο και να λειτουργεί ως ομότιμος αναστοχαστής/επόπτης, να φροντίζει τους συνοδούς συζητώντας μαζί τους ειδικά προβλήματα που προκύπτουν, όντας σε ετοιμότητα να ενισχύσει σε πρόσωπα τον πρώτο κύκλο των ατόμων που βρίσκονται σε άμεση επαφή με το εν κρίσει ευρισκόμενο σύστημα και παραμένοντας πάντα ανοιχτός για οτιδήποτε γίνει σημαντικό.

Σε περίπτωση που η συνεργασία του Α και του Β κύκλου εξαντλήσει τα αποθέματά της, ξεμείνει από ιδέες, δυνάμεις ή ανθρώπους, οι συνοδοί μπορούν να απευθυνθούν στην ολομέλεια των συνοδών για εποπτεία, αναστοχασμό ή ενισχύσεις. Σε περίπτωση που κι αυτό το σχήμα βρει δυσκολίες σε κάποια θεσμικά ζητήματα, μπορεί να απευθυνθεί πάντα στη γενική συνέλευση του Παρατηρητηρίου για κάθε είδους υποστήριξη.

Με την έναρξη της συνοδείας δημιουργείται μια ειδική κάθε φορά ομάδα viber μέσω της οποίας όλοι εμπλεκόμενοι συνοδοί επικοινωνούν σε 24ωρη βάση μεταξύ τους. Μετά το πέρας της βάρδιας τους ή και κατά τη διάρκεια, αν αυτό είναι αναγκαίο, οι απερχόμενοι συνοδοί γράφουν σ’ αυτήν την ομάδα τις καθημερινές εξελίξεις σε επίπεδο συμβάντων και περιεχομένων, ώστε να είναι όλοι κάθε στιγμή ενήμεροι για όλα. Απαιτείται η 24ωρη ενημέρωση όλων των συνοδών από την ομάδα αυτή. Ο Β κύκλος οργανώνει την πληροφορία και οι δύο κύκλοι αρχίζουν και διαμορφώνουν υποθέσεις που συζητιούνται συνεχώς, με στόχο την εύστοχη και αποτελεσματική επικοινωνία των άμεσων συνοδών με το εν κρίσει ευρισκόμενο σύστημα, όσον αφορά στα ψυχωσικά και άλλα επικοινωνιακά περιεχόμενα. Η ανταλλαγή αυτή γίνεται με ρέοντα τρόπο μέσω της ομάδας viber,  και ανά μερικές μέρες με ζωντανή συνάντηση των συνοδών που δεν είναι σε βάρδια. Σκοπός είναι κατά την συνύπαρξη των συνοδών με τους άμεσα ενδιαφερόμενους να δοθεί νόημα και να διευκολυνθεί η εξέλιξη του συστήματος σε νέα επικοινωνιακά μοτίβα.

Η Συνοδεία ξεκινάει με τον Α κύκλο σε βάρδιες των κατά προτίμηση δύο ατόμων για 4 ως 8 ώρες, ανάλογα με τις ανάγκες και τις διαθεσιμότητες. Οι άμεσοι συνοδοί είναι οι άνθρωποι που θα δώσουν το παράδειγμα μιας άλλης επικοινωνίας, αλληλεγγύης, υπομονής και ηρεμίας στο εν κρίσει σύστημα. Αυτό που κάνουν είναι να είναι εκεί και να επικοινωνούν με βάση τις αρχές του συστημικού τρόπου συζήτησης: συστημική περιέργεια, προσπάθειες αποκωδικοποίησης του συμβολικού ψυχωσικού λόγου, πολυμεροληψία, εναλλασσόμενες εξισορροπήσεις συγκρουσιακών επικοινωνιακών μοτίβων της οικογένειας, εμπερίεξης, αύξησης των νησίδων πραγματικότητας στο χρόνο και τον τόπο, σωματικές τεχνικές (περίπατοι, άσκηση, φαγητό, ύπνος), διευκόλυνση σε πρακτικά θέματα, όπως ενημέρωση του εργασιακού πλαισίου και αναρρωτικές άδειες, και εμπεριεκτική στήριξη όλων στο να παρέλθει ο κρίσιμος χρόνος των 14 ημερών που συνήθως διαρκεί η οξεία κρίση.

Οι συνοδοί οργανώνονται σε 24ωρη βάση και συνοδεύουν το πρόσωπο και την οικογένεια και τη νύχτα, καθώς είναι η πιο δύσκολη ίσως φάση, όπου ο άνθρωπος σε κρίση δεν κοιμάται, μαζί του και οι συνοδοί. Ακόμα κι αν αυτό δεν είναι αναγκαίο ή καλύπτεται από κάποιο οικείο πρόσωπο, έχει αποδειχθεί απόλυτα σημαντικό να εξασφαλιστεί αυτή η διαθεσιμότητα, καθώς η έλλειψή της έχει οδηγήσει και πανικόβλητες εισαγγελικές παραγγελίες και ακούσιους εγκλεισμούς όταν δεν είναι παρόντες οι συνοδοί.

Οι συνοδοί του Β κύκλου είναι σε ετοιμότητα να συζητήσουν ή και να παρέμβουν προσωπικά, αν χρειαστεί, αντικαθιστώντας κάποιον συνοδό Α κύκλου που δεν μπορεί να συνεχίσει ή ενισχύοντας τις υπάρχουσες βάρδιες.

Μετά την 15η μέρα γίνεται συνήθως φανερό ότι η οξεία κρίση έχει ολοκληρωθεί. Το πρόσωπο που πέρασε την κρίση αρχίζει σταδιακά να δείχνει πολύ κουρασμένο, θλιμμένο, προβληματισμένο για ό,τι έχει συμβεί και το καταλαμβάνουν ισχυρά αισθήματα αναστολών, ντροπής και εσωστρέφειας μερικές φορές. Έχει ξεκινήσει η μεταψυχωσική αύρα, η οποία χαρακτηρίζεται από πρωτοβουλία του ατόμου να μην συνοδεύεται πια σε 24ωρη βάση, να απομακρύνεται σιγά σιγά από τους συνοδούς.

Στο σημείο αυτό απευθύνεται η πρόσκληση στην οικογένεια και το άτομο να γίνει μια Συνάντηση κλεισίματος της συνεργασίας με παρουσία όλων των συνοδών α και β κύκλου, το άτομο και το περιβάλλον του. Σ΄ αυτή τη συνάντηση συζητιέται  με συμβατικούς πια όρους το τι έχει συμβεί, η νέα πληροφορία που έχει προκύψει, ο σχεδιασμός της επόμενης φάσης και προτείνεται να προχωρήσουν σε οικογενειακή ή/και ατομική ψυχοθεραπεία για να αποκτηθούν και να στεριώσουν νέες μορφές επικοινωνίας, που θα καταστήσουν σταδιακά περιττή μια νέα ψυχωσική έκρηξη. Αυτό το κλείσιμο δεν είναι πάντα επιθυμητό από τους ενδιαφερόμενους και οι συνοδοί θα πρέπει να το κάνουν μόνοι για να επεξεργαστούν και οι ίδιοι τις δικές τους εμπειρίες.

Οι συνοδοί μπορεί να κουραστούν, να φοβηθούν, να έρθουν αντιμέτωποι με επιθετικότητα, αμφισβήτηση από το ίδιο το σύστημα στην κάμψη των δυνάμεών του, είναι εκτεθειμένοι στην κοινωνική κριτική της γειτονιάς ή και αντιμέτωποι με δικά τους ζητήματα, βιώνουν συχνά εγκατάλειψη από το σύστημα της κρίσης, όταν αυτό δεν επιθυμεί τον σταδιακό και προτιμά έναν ασαφή ή απότομο αποχωρισμό, παρά την καλή έκβαση της συνεργασίας. Σε περίπτωση που κάποιος από αυτούς φτάσει στο όριο των δυνάμεών του, αποσύρεται από τον Α κύκλο, αντικαθίσταται από κάποιο άτομο του Β κύκλου, και περιβάλλεται με αλληλεγγύη και φροντίδα από τους υπόλοιπους συνοδούς.

Η συνοδεία γίνεται μέχρι στιγμής στα σπίτια των ανθρώπων με ή χωρίς την οικογένειά τους, καθώς λείπει ένας χώρος φυγής. Η εμπειρία μας ωστόσο έχει δείξει ότι αυτή η συνθήκη διευκολύνει σε μεγάλο βαθμό την εξέλιξη και της ίδιας της οικογένειας, πράγμα που χάνεται ως δυνατότητα σε περίπτωση χωρισμού των μελών της. Ωστόσο η ύπαρξη ενός χώρου ασφάλειας και φυγής είναι αναγκαίος για άτομα που δεν έχουν σπίτι, μένουν μακριά από τους συνοδούς, δεν δέχονται την συνύπαρξη με την οικογένειά τους ή η οικογένεια δεν αντέχει την συνεχή συνύπαρξη των 14 ημερών με τα περιεχόμενα της ψύχωσης.

Η συνοδεία στην κρίση στη μορφή που περιγράφηκε παραπάνω μπορεί να προταθεί πλέον έγκυρα και δοκιμασμένα ως μια επαρκής μέθοδος μη ψυχιατρικής παρέμβασης σε οξείες ψυχωσικές κρίσεις.  Οι αδυναμίες του μοντέλου μέχρι στιγμής εστιάζονται κυρίως:

• Στην έλλειψη επαρκούς αριθμού συνοδών, γεγονός που προσπαθούμε να υπερβούμε μέσα από το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που προσφέρουμε στο Παρατηρητήριο 

• Την έλλειψη ενός σπιτιού φυγής σε περίπτωση ανάγκης 

• Την χρηματοδότηση της παρέμβασης και την ασφάλιση των συνοδών, για την οποία αναζητούμε λύσεις μέσω δωρεών κ.α. Προσπάθειά μας να αναλάβουμε την υλοποίηση του προγράμματος πρώιμης παρέμβασης στην ψύχωση από το ελληνικό κράτος σε προκήρυξη του 2022 δεν στέφθηκε με επιτυχία, καθώς το ανέλαβε εντέλει ψυχιατρικά προσανατολισμένος φορέας στην πόλη μας. Εκεί χάθηκε μια μεγάλη ευκαιρία για το μέλλον αυτής της δυνατότητας.

Η Συνοδεία στην Κρίση, ως εμπεριστατωμένη πια  εναλλακτική σε οξείες ψυχωσικές κρίσεις θα περιγραφεί σε μια πρόσφατη, ιδιαίτερα απαιτητική σε αποθέματα ανθρώπων και αντοχών  εμπερίεξη μιας τέτοιας κρίσης και θα προταθεί επίσημα ως πρακτική στο χώρο της συστημικής θεραπευτικής δράσης.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ

Η Β. είναι μια κοπέλα 24 ετών, πρωτότοκο παιδί στην οικογένειά της με άλλες δύο αδελφές, που έχει μπει σταδιακά και βιώνει το πρώτο της ψυχωσικό επεισόδιο στα πλαίσια της εργασίας της στην οικογενειακή επιχείρηση και έχοντας διακόψει προσωρινά τις σπουδές της σε άλλη πόλη. Οι αδελφές της ζούσαν ήδη μόνες σε άλλες πόλεις λόγω σπουδών. Οι γονείς ζητούν άμεσα την παρέμβαση της συνοδείας όντας ενημερωμένοι μέσω φίλων τους. Η οικογένεια πλαισιώνεται στο οικογενειακό σπίτι άμεσα από 8 συνοδούς που πηγαινοέρχονται σε βάρδιες και συνυπάρχουν με την οικογένεια για 14 μέρες επί 24ης βάσης.

Η Β. παρουσιάζει τυπικά περιεχόμενα καταδίωξης, παντοδυναμίας στην προστασία της οικογένειάς της, ισχυρών συγκρούσεων κυρίως με την μητέρα της. Τρώει σε γενικές γραμμές, δεν κοιμάται για 4 μέρες, είναι σε ασταμάτητο λόγο, μεγάλη σωματική ένταση, φόβο και την 5η μέρα εμφανίζει μια εντυπωσιακή κορύφωση με έντονο συμβολικό λόγο, τελετουργικά αναγέννησής του εαυτού της και έντονη επιθετικότητα προς αντικείμενα του σπιτιού, όταν οι συνοδοί την εμποδίζουν να φύγει γυμνή στον δρόμο και να επιβαίνει σε ξένα αυτοκίνητα για να δραπετεύσει από το οικογενειακό σπίτι και προς άγνωστη κατεύθυνση. Στο περιστατικό αυτό τραυματίζεται ελαφρά ένας συνοδός, ενώ δύο άλλες συνοδοί δηλώνουν αδυναμία να συνεχίσουν και περνούν στον δεύτερο κύκλο. Μετά από όλα αυτά και ενώ η Β αντιλαμβάνεται ότι έχει ξεπεράσει πολλά όρια, δέχεται να πάρει δύο ταβόρ για να κοιμηθεί, μετά από 4 μέρες αϋπνίας και υπερδιέγερσης. Ξυπνώντας μετά από 25 ώρες, είναι και πάλι σε ένταση, αλλά δεν ξαναγίνεται επιθετική. Οι γονείς αρχίζουν να κοιμούνται τις νύχτες, ενώ η Β. ξενυχτάει με τους συνοδούς, μιλώντας, περπατώντας, κάνοντας γυμναστική ή ακούγοντας μουσική. Μετά την 11η μέρα γίνεται αισθητή η αποκλιμάκωση και των ψυχωσικών περιεχομένων: η Β αμφισβητεί την πραγματικότητά τους, και σταδιακά τις επόμενες 3 μέρες επανέρχεται σε έναν συμβατικό λόγο, όπου κυριαρχούν πια οι νησίδες πραγματικότητας και οι ψυχωσικές ιδέες έρχονται όλο και πιο αραιά και σαφώς εξασθενημένες. Κάνει επαφή με φίλους της, στην αρχή με την παρουσία συνοδών και μετά μόνη και οδηγούμαστε σε ένα κλείσιμο με απολογιστικό χαρακτήρα. Σ αυτήν την συνάντηση κλεισίματος συζητούνται ανοιχτά οι συμβολισμοί και τα νοήματα των ψυχωσικών συνομιλιών της και η οικογένεια έχει ήδη καταλήξει σε αλλαγές που θέλει να κάνει συνειδητά στην επικοινωνία και τον τρόπο ζωής της.

Το επόμενο διάστημα η Β είναι θλιμμένη, λιγομίλητη, αρκετά μόνη και δεν καλεί πια επισκέψεις συνοδών. Προσπαθεί να διαβάσει και αρνείται ακόμα να αρχίσει ψυχοθεραπεία, παρόλο που έχει εκφραστεί θετικά γι αυτήν την δυνατότητα. Σ αυτή τη φάση βιώνει μια κρίση πανικού που την κάνει να αποφασίσει την έναρξη ατομικής θεραπείας, ενώ οι γονείς της έχουν ήδη ξεκινήσει αραιές συναντήσεις δικής τους ατομικής και συζυγικής θεραπείας.

4 μήνες μετά την ψυχωσική της κρίση, η Β ζούσε ήδη μόνη έχοντας μετακομίσει  στην πόλη των σπουδών της, έκανε θεραπεία, είχε επαφή με φίλους, σύναψε ερωτική σχέση και ξανασυζητούσε το αντικείμενο των σπουδών της. Εκτός από τα 2 ταβόρ την ημέρα της μεγάλης κορύφωσης δεν είχε πάρει κανένα ψυχοφάρμακο, δεν είχε έρθει σε επαφή με την ψυχιατρική και ήταν πολύ πιο συνειδητοποιημένη από πριν τόσο για το οικογενειακό της παρελθόν, όσο και για το ρόλο της στην οικογένεια - διαπραγματευόταν μια ζωή όπως τη θέλει η ίδια και όχι οι γονείς της.

Οι γονείς της Β., κρίνοντας ότι αυτό μπορεί να βοηθήσει και άλλες οικογένειες, μας παρέδωσαν το παρακάτω γράμμα για χρήση σε άλλες οικογένειες που έρχονται αντιμέτωπες με παρόμοιες δυσκολίες.

Γράμμα γονέων

"Αγαπητοί γονείς,
Περίπου δυο μήνες πριν ξεκίνησε η κρίση της εικοσιτεσσάρων ετών κόρης μας και της οικογένειας μας. Με φόβο, σοκ και αγωνία ξεκινήσαμε να ψάχνουμε τους διαθέσιμους τρόπους να το αντιμετωπίσουμε μαζί της και πολύ γρήγορα καταλάβαμε ότι είχαμε δυο επιλογές, το ψυχιατρικό πρωτόκολλο με ακούσια νοσηλεία και ό,τι αυτό συνεπάγεται και τη συνοδεία στη κρίση. Νιώθουμε ότι είμαστε από τους τυχερούς που είχαν πραγματικά δυο επιλογές και όχι έναν μονόδρομο. Επώδυνη η διαδικασία μιας επείγουσας απόφασης, σε ένα αχαρτογράφητο πεδίο. Ρωτήσαμε την κόρη μας και ήταν απόλυτη στην επιλογή της για μη νοσηλεία και φαρμακευτική αγωγή. Ενημερωθήκαμε μαζί με την κόρη μας για την Συνοδεία στη Κρίση και το Παρατηρητήριο για τα δικαιώματα στη Ψυχική Υγεία. Εκείνη ήταν μια πρώτη ανακούφιση στη σκέψη ότι είμαστε όλοι μαζί και για αυτό ό,τι έρθει κάπως θα το αντιμετωπίσουμε…. Σε όλη τη διάρκεια των δυο εβδομάδων της κρίσης, φόβος, αγωνία, αμφιβολία, ενοχές ήταν τα συναισθήματα μας. Κάναμε σωστή επιλογή ως γονείς, είμαστε στο σωστό δρόμο για να προστατέψουμε το κορίτσι μας και τη ζωή που θέλει να ζήσει; Είναι τόσο κυρίαρχο το μοντέλο κατανόησης και διαχείρισης των κρίσεων ψυχικής υγείας, μέσω της Ψυχιατρικής, που δεν αφήνει πολλά περιθώρια να εμπιστευτούμε τον άνθρωπο, τα λόγια του στη κρίση και τις δυνάμεις μας. Με τη βοήθεια και την στήριξη των Συνοδών στη κρίση, αποκωδικοποιούσαμε τα λόγια και τις συμπεριφορές της κόρης μας, αρχίσαμε να τα κατανοούμε, να απαντάμε, να πονάμε για δικές μας αδυναμίες ή ανεπάρκειες ως γονείς, αλλά παράλληλα να χτίζουμε εμπιστοσύνη στον εαυτό μας, στην επιλογή μας και στη σχέση μας με την κόρη μας. Τη σχέση αρχίσαμε να προσπαθούμε να «διορθώσουμε». Κλαίγαμε, πονούσαμε, φοβόμασταν, αλλά είχε ένα νόημα και μια δυναμική όλο αυτό. Έπαψε να είναι ακατανόητο, τρελό και αδιέξοδο. Μετά τη λήξη της κρίσης και της συνοδείας, έπρεπε με μεγαλύτερη πίστη να στηριχθούμε στις δυνάμεις μας. Πάλι αμφιβολία και φόβος. Έχουμε πραγματικά αποθέματα; Θα τα καταφέρουμε μόνοι μας; Η κρίση όμως είχε περάσει, ακόμη κι αν φοβόμασταν τόσο πολύ ότι ο εφιάλτης θα επιστρέψει. Επικεντρωθήκαμε στη σχέση, στη καθημερινή επικοινωνία μαζί της, βήμα-βήμα, μέρα με τη μέρα. Έγινε η σχέση το διακύβευμα και όχι η κρίση. Από εκεί και μετά άρχισε πραγματικά κάθε μέρα να είναι διαφορετική, να είναι καλύτερη. Παρακολουθούσαμε με αγωνία αυτά τα μικρά σημάδια που μεγάλωναν και γαντζωνόμασταν από αυτά. Δυο περίπου μήνες μετά, όλα είναι πολύ διαφορετικά. Όχι εύκολα, αλλά η κόρη μας ξανασυνδέεται σιγά σιγά με αυτά που την περιμένουν, τα διαβάσματά της, τη γυμναστική της, τη φροντίδα του εαυτού, την επικοινωνία με μας, έστω και περιορισμένη και σίγουρα την αγωνία για το από εδώ και πέρα. Χρειάζεται πια η δική της επίγνωση και προσπάθεια, η οποία δεν ξέρουμε εάν θα ήταν εφικτή κάτω από φαρμακευτική αγωγή. Θα δυσκολευτεί πολύ, αλλά θα είναι ο δικός της αγώνας. Και εμείς τον δικό μας αγώνα, της εμπιστοσύνης σε αυτήν και της ενθάρρυνσης της κινητοποίησής της. Ασκούμαστε στην υπομονή, κάπως πιο εύκολα πια, αφού ποτίζεται με την καθημερινή της βελτίωση και τα πρώτα μικρά της χαμόγελα. Εμείς ως γονείς προσπαθούμε και παλεύουμε με τα συναισθήματα και την αγωνία μας. Όμως είμαστε τόσο περήφανοι για την κόρη μας και για μας. Περήφανοι και γεμάτοι πίστη για την επιλογή μας. Κάναμε το σωστό με σεβασμό στην κόρη μας, πρώτα από όλα. Αυτό δεν μπορεί να μην πλουτίσει τη σχέση μας και όλη την οικογένεια. Μάθαμε τόσα πολλά για την κόρη μας, για μας. Πονέσαμε όλοι μαζί και θεραπευόμαστε όλοι μαζί. Όλο αυτό θα είχε χαθεί στη βαναυσότητα και τη καταστολή. Σας στέλνουμε την ειλικρινή μας εκτίμηση, πίστη και ελπίδα.
Οι γονείς "

Βιβλιογραφικές Αναφορές & Σχετική Βιβλιογραφία

Bellion R. (2012). «Πώς ανακαλύψαμε τις αρχές του προγράμματος "Σωτηρία"», στο: Λέμαν, Π., Στάστνι, Π., & Εμμανουηλίδου, Α. (2012). Αντί της Ψυχιατρικής: Εναλλακτικά Μοντέλα Συνάντησης με τον Ψυχικό Πόνο. Εκδόσεις Νησίδες, Θεσσαλονίκη, σ. 26-59.   Böker, Wolfgang, Brenner Hans-Dieter (1989). Schizophrenie als systemische Störung, Verlag Hans Huber, Bern, Stuttgart Toronto. Cooper, David, 1931-. (1978). The language of madness / David Cooper. London : Allen Lane Weidenfeld & Nicolson, 1955. Dreyfus, Herbert L., and Paul Rabinow (1983). Michel Foucault: Beyond Structuralism and Hermeneutics. Chicago: The University of Chicago Press. Εμμανουηλίδου, Α., Ουδετερότητα – Ηθική - Αμοραλισμός: ένας επικίνδυνος χορός τριγώνου στα πλαίσια μιας αγαπητικής αυτοποίησης, Μετάλογος, 2022. Εμμανουηλίδου , Α., Ακτιβιστική επιστήμη, Μετάλογος, 2021 Emmanouelidou, A., The Observatory for Mental Health Rights: Cooperative support in withdrawal, in: The Journal of Critical Psychology, Counselling and Psychotherapy, Volume 20, Number 4, Winter 2020 Εμμανουηλίδου, Α, Ψυχοθεραπεία στην Ψυχιατρική: Ασυμβίβαστο ή η απάντηση στη χρονιότητα;», Ημερίδα ΕΚΕΨΥΕ Οκτώβριος 2019. Εμμανουηλίδου, Α. ¨Κοινωνική Ψυχιατρική, μια προσπάθεια ενσωμάτωσης δύσκολων πεπρωμένων», Ημερίδα του Κέντρου Ημέρας ΕΣΤΙΑ, Φεβρουάριος 2018 Emmanouelidou, A., Psychiatrische Versorgung in Griechenland, 1985-2015, DGSP Kongress, Trier 2015 Anna Emmanouelidou / Theodor Itten: «Psychopharmakaabsetzen: Warum, wann und wie», in: Soziale Psychiatrie (Köln), 39. Jg. (2015), Nr. 2, S. 16-17 –http://www.antipsychiatrieverlag.de/artikel/gesundheit/pdf/absetzen-bremen.pdf (Kurz-URL: bit.do/absetzen-bremen) * Εμμανουηλίδου, Α., : Οδυσσεύοντας με τις σειρήνες: Ο Οδυσσέας, η Ζωή και η Αμφιθυμία σε μια άλλη Ανθρωπο- και Κοσμοεικόνα, 4ο Παγκόσμιο Συνέδριο Hearing Voices Network, Θεσσαλονίκη, 2014 Anna Emmanouelidou, »Psychotherapie und helfende Beziehung statt Psychiatrisierung – Alternative Wege bei schweren seelischen Krisen, Deutsche Gesellschaft für Verhaltenstherapie, Berlin, Freie Universität Berlin, 5.-9. März 2010, in: Verhaltenstherapie und psychosoziale Praxis (Tübingen), 43. Jg. (2011), Nr. 2, S. 339-394. Emmanouelidou, A., Drawing money from empty coffers: self-help and social solidarity as a recovery answer to psychic pain, Conference;: Medicating Human Distress: Concerns, Critiques and Solutions; 16-17 Νοέμβρη 2011, Organised by the Schools of Applied Social Studies and Nursing and Midwifery, University College Cork Ireland in association with the Critical Voices Network Ireland,Cork/Ireland, 2011 Εμμανουηλίδου, Α., «Η ψύχωση με τα μάτια αυτών που τη ζουν και με τα αυτιά ημών που την αφουγκραζόμαστε. Η προσέγγιση του κινήματος των ανθρώπων με ψυχιατρική εμπειρία και τι έχουμε να μάθουμε απ’ αυτούς». Εισήγηση στην Ημερίδα του ΨΝΘ με θέμα «Ψύχωση, οικογενειακή θεραπεία, συστημικές προσεγγίσεις, αναστοχασμός». Θεσσαλονίκη, 3/12/2010. Εμμανουηλίδου, Α., «Η έλλειψη, η φυγή, η εξουσία και οι εντελώς «νορμάλ» άνθρωποι: συζήτηση για το πέρασμα από το Μοντέρνο στο Μεταμοντέρνο στις φωλιές των ανθρώπων». Εισήγηση στη διημερίδα της Συστημικής Εταιρείας Βορείου Ελλάδος με τίτλο «Με κρίση στην κρίση» , Θεσσαλονίκη, 16 και 17.10.2010. Εμμανουηλίδου, Α ., «Μιλώντας για έναν άλλο ρόλο του επαγγελματία ψυχικής υγείας». Κεντρική Εισήγηση σε εκδήλωση φοιτητικής πρωτοβουλίας στο ΑΠΘ με θέμα «Ψυχική υγεία και πολιτική», Θεσσαλονίκη, 26.09.2009. Εμμανουηλίδου, Α., : Η κοινωνική Ευθύνη του ψυχοθεραπευτή. Εισήγηση στην Ημερίδα της Gestalt Foundation, Θεσσαλονίκη, 10.2008. Εμμανουηλίδου Άννα, Πέτερ Λέμαν: Βγαίνοντας από τα ψυχοφάρμακα. Εκδ. Νησίδες. Θεσσαλονίκη, 2008. Εισαγωγικό σημείωμα, επιμέλεια, μετάφραση. Emmanouelidou, A., „Who is the expert on what“ . 9ο παγκόσμιο συνέδριο ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης, Αθήνα 12/15.10.2006. Πρακτικά συνεδρίου. Eμμανουηλίδου, Α.: Εισαγωγικό σημείωμα στο βιβλίο των Schweitzer & Schumacher «Ψυχιατρική με αρχή, μέση και τέλος, δρόμοι εξόδου από τη χρονιότητα», εκδ. Νησίδες, μετφρ. Άννα Εμμανουηλίδου, Θεσσαλονίκη, 2006. Εμμανουηλίδου, Α.: Κινήσεις αυτοβοήθειας προσώπων με ψυχωσική-ψυχιατρική εμπειρία. Τετράδια Ψυχιατρικής, Νο 96, Οκτώβριος-Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2006, σ. 39-54.  Εμμανουηλίδου, Α.: Σεμινάρια πάνω στην Ψύχωση. Κοινωνικός Τετράλογος και χαμήλωμα των τόνων στην προσέγγιση ακραίων ψυχικών εμπειριών. Τετράδια Ψυχιατρικής, No 94, Απρίλιοs-Μάιος-Ιούνιος 2006,σ. 110-116. Εμμανουηλίδου, Α. : Ψυχιατρική: μεταρρύθμιση-αντιμεταρρύθμιση – απορρύθμιση; Στα: Τετράδια Ψυχιατρικής Νο 92, Οκτώβριος-Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2005, σ. 9-17. Εμμανουηλίδου, Α.: « Συστημική Ουδετερότητα και κοινωνική παρέμβαση στην εποχή του Μεταμοντέρνου: η επικοινωνιακή πράξη ως Δούρειος Ίππος – σε ποιας Τροίας την πολιορκία;». 4η Πανελλήνια Επιστημονική Συνάντηση Οικογενειακής και Συστημικής Ψυχοθεραπείας «Είκοσι χρόνια πριν - είκοσι χρόνια μετά», Θεσσαλονίκη, 8- 10.04.2005. Εμμανουηλίδου, Α.: Σεμινάρια πάνω στην Ψύχωση. Μια εναλλακτική πρόταση των άμεσα ενδιαφερόμενων στην επαγγελματική ψυχιατρική. Πρακτικά του 18ου Πανελληνίου Συνεδρίου Ψυχιατρικής, Κώς Μάιος 2004. Εμμανουηλίδου, Α..: Πώς μπορώ να συνεισφέρω ως ευσυνείδητος επαγγελματίας ψυχικής υγείας στην οριστική χρονιοποίηση των πελατών μου. Ένα πείραμα επανεξέτασης των επαγγελματικών αυτονόητων στο ψυχοκοινωνικό παιχνίδι, σε μια πορεία αυτοβοήθειας των επαγγελματιών ψυχικής υγείας. Στο: Τετραδια Ψυχιατρικής, Νο 81, Γενάρης- Φλεβάρης-Μάρτης 2003, 90-95. Εμμανουηλίδου, Α..: H σύμβαση Βιοηθικής τους ευρωπαϊκού συμβουλίου, ή: προτεραιότητα στην έρευνα και όχι στον άνθρωπο στα πλαίσια της Ενωμένης Ευρώπης. Στο: Τετράδια Ψυχιατρικής Νο 69, Ιανουάριος-Μάρτιος 2000, 102-109 2019. doi: 10.1007/978-3-319-99292-1. Lang et al.,1990, The systemic professional Domains of Action and the question of Neutrality In: Human systems, the journal of systemic consultation and management, vol. 1, 1990 και στο: Περιοδικό Μετάλογος, τεύχος 35, 2019 Λέμαν, Π., Εμμανουηλίδου, Α., Βγαίνοντας από τα ψυχοφάρμακα – εμπειρίες επιτυχημένης διακοπής νευροληπτικών, αντικαταθλιπτικών, λιθίου και άλλων ρυθμιστικών της διάθεσης, Ριταλίν και αγχολυτικών. Εκδ. Νησίδες, 2η έκδοση, Θεσ/νίκη, 2014. Λέμαν, Π., Στάστνι, Π., Εμμανουηλίδου Ά., Αντί της ψυχιατρικής: εναλλακτικά μοντέλα συνάντησης με τον ψυχικό πόνο, εκδ. Νησίδες, Θεσ/νίκη 2012 Laing, R. D. (1965). The divided self: An existential study in sanity and madness. Penguin Books. Norcross, J. C., Santrock, J. W., Campbell, L. F., Smith, T. P., Sommer, R., & Zuckerman, E. L. (2000). Authoritative guide to self-help resources in mental health. Guilford Press. Ρομ, Μ., Έσερ, Σ., Ντίλλον, Τζ., Κόρστενς, Δ., Μέρβιν Μόρις, (2013). Ζώντας με φωνές – 50 ιστορίες ανάρρωσης , Εκδ. Νησίδες, Θεσ/νίκη. Journal of MAR Neurology and Psychology (Volume 4 Issue 6). Retzer, A. (2004). Systemische Familientherapie der Psychosen: Praxis der Paar- und Familientherapie. Hogrefe Publishing Group. Ρέτσερ, Α., (2021). Συστημική θεραπεία των ψυχώσεων. Εκδόσεις Νησίδες. Θεσσαλονίκη. Scogin, F., & DiNapoli, E. A. (2016). Self-help programs. In J. C. Norcross, G. R. VandenBos, D. K. Freedheim, & R. Krishnamurthy (Eds.), APA handbook of clinical psychology: Applications and methods (pp. 425–437). American Psychological Association. Schweitzer, J., Schumacher B., Ψυχιατρική με αρχή, μέση και τέλος, δρόμοι εξόδου από τη χρονιότητα, εκδ. Νησίδες, Θεσ/νίκη 2006. Watkins, P., Recovery – wieder genesen können. Ein Handbuch für Psychiatriepraktiker, Verlag, Hans Huber, 2009.