Οι άνθρωποι αυτο-οργανωνόμαστε και συνυπάρχουμε εντός συστημάτων, που μας περιορίζουν και μας διευκολύνουν ταυτόχρονα. Κάθε σύστημα, γενικά, είναι ένα σύμπλεγμα στοιχείων που αλληλεπιδρούν και αλληλεξαρτώνται μεταξύ τους ποσοτικά πιο εντατικά και ποιοτικά πιο παραγωγικά από ότι με άλλα στοιχεία.
Τα ανθρώπινα συστήματα χαρακτηρίζονται από τις ιστορίες ζωής των προσώπων που τα συναποτελούν, τους κανόνες που διέπουν τις μεταξύ τους σχέσεις και τα όρια που τα διαφοροποιούν από το περιβάλλον τους - όρια που βέβαια δεν τα καθιστούν ανεπηρέαστα από εξωτερικά ερεθίσματα.
Θα μπορούσαμε να πούμε πως τα ανθρώπινα συστήματα είναι τρόποι δράσης, που για να διατηρηθούν στηρίζονται σε μια θεμελιώδη σιωπηρή συμφωνία μεταξύ των ανθρώπων να συνεχίσουν να δρουν με τον ίδιο τρόπο - ακόμα και αν αυτός ο τρόπος, όσο και αν δούλεψε στο παρελθόν, πλέον αναδεικνύεται σε πρόβλημα και τους κάνει να υποφέρουν.
Η συστημική προσέγγιση, όπως έχει εξελιχθεί εδώ και σχεδόν έναν αιώνα, εισάγει στην ψυχοθεραπεία και στη συμβουλευτική μια σειρά από καινοτομίες.
Κατ’ αρχάς, μετατοπίζει την προσοχή των εξειδικευμένων επαγγελματιών από το άτομο στο σύστημα, αναγνωρίζοντας πως κάθε αλλαγή σε κάποιο στοιχείο του συστήματος επιφέρει αλλαγές σε ολόκληρο το σύστημα. Όσα περισσότερα μέρη του συστήματος ενεργοποιηθούν στη θεραπευτική διαδικασία, τόσο ευκολότερα επέρχεται η αλλαγή. Τα αναποτελεσματικά αλλά συνήθη επικοινωνιακά μοτίβα, που αναπτύσσουν οι άνθρωποι μέσα από συμπεριφορές στις σχέσεις τους βάσει των συνθηκών τους, της κουλτούρας τους και των βιωμάτων τους, είναι που χρήζουν θεραπείας και όχι οι ίδιοι.
Η εξουσία της θεραπευτικής σχέσης επαναπροσδιορίζεται με τον θεραπευτή να ασκεί τον ρόλο ισότιμου και αλληλέγγυου συνοδοιπόρου - ειδικού επί της θεραπευτικής διαδικασίας και όχι επί των ζωών των θεραπευόμενων. Ο θεραπευτής μέσα από ειδικές ερωτήσεις πολλαπλασιάζει τις δυνατότητες, προσκαλώντας σε πιθανές μετακινήσεις σχεσιακών θέσεων και στάσεων. Οι θεραπευόμενοι-ες παραμένουν καθ’ όλη τη διάρκεια υπεύθυνοι να ορίσουν οι ίδιοι τι συνιστά πρόβλημα γι’ αυτούς και ελεύθεροι-ες να επιλέξουν τη λύση που τους κάνει περισσότερο νόημα. Μονόδρομοι δεν υπάρχουν και η θεραπευτική πράξη συνδιαμορφώνεται και δεν επιβάλλεται.
Προς αυτήν την κατεύθυνση, ο θεραπευτής εργάζεται με υποθέσεις, που αποδέχεται πλήρως να τροποποιούν ή και να απορρίπτουν οι θεραπευόμενοι και όχι με ερμηνείες στις οποίες οφείλουν να προσαρμοστούν. Με όχημα την πολυμεροληψία, ο θεραπευτής συμμαχεί με όλα τα ενδιαφερόμενα πρόσωπα για να εξισορροπήσει τις δυναμικές του συστήματος και να αποκαλυφθούν τα κανονιστικά αυτονόητα και όσα δεν λέγονται αλλά επηρεάζουν. Ζητούμενο είναι να αναδειχθεί πως οι άνθρωποι συγκατασκευάζουμε κυκλικά την κοινωνική μας πραγματικότητα συνεχώς μέσα από την ανατροφοδότηση των άλλων και όχι γραμμικά βάσει μιας αρχικής αιτίας στο παρελθόν ή ενός σκοπού στο μέλλον. Η έμφαση δίνεται στο πώς και το κάνουμε στο εδώ και τώρα και όχι στο γιατί μας συμβαίνει.
Τα συμπτώματα σημασιοδοτούνται θετικά ως χρήσιμα μηνύματα - προσκλητήρια αλλαγών, παύοντας να συνιστούν παρείσακτους εισβολείς χωρίς νόημα. Τα ανθρώπινα συστήματα είναι ζωντανά και αναμένεται φυσιολογικά να εξελίσσονται και να αλλάζουν. Άλλες μεταβάσεις μας βρίσκουν έτοιμους και δεκτικούς, άλλες μας παραλύουν και μας αποδιοργανώνουν. Τα συμπτώματα εμφανίζονται ακριβώς όταν αντιστεκόμαστε σε κάποιου είδους αναπτυξιακή αλλαγή. Θεραπευτικό ζητούμενο δεν είναι τόσο να απαλλαγούμε από τα συμπτώματα που μας ταλαιπωρούν σαν από το πουθενά, όσο να τα αποκωδικοποιήσουμε και να μάθουμε από αυτά ώστε να μπορέσουμε να ανταποκριθούμε σοφότερα στις ανάγκες μας και να προχωρήσουμε παρακάτω τη ζωή μας.
Οι συνεδρίες μπορούν να είναι σχετικά πυκνές σε περίοδο κρίσης και να αραιώνουν σταδιακά όσο εξομαλύνονται τα πράγματα. Πρόκειται για μια στοχευμένη διαδικασία με αρχή, μέση και τέλος. Θεραπευτικοί κύκλοι μπορούν να ολοκληρώνονται και να εκκινούν καινούργιοι αν παραστεί ανάγκη, αλλά δεν ενδείκνυται η αέναη ψυχοθεραπεία και η εξάρτηση που δημιουργεί.
